Als een loden last dragen we schuldgevoelens mee. Het is meestal moeilijk te achterhalen vanwaar ze komen. Je kan er niet altijd duidelijk de vinger op leggen. Ze sluimeren in ons innerlijke en zorgen voor een zwaarte, energieverlies en zelfverwijt.
Iedereen reageert anders op bepaalde situaties. De ene persoon zal een gemaakte fout realistisch benaderen en hieruit lessen trekken voor de toekomst, terwijl een ander er zeer emotioneel op reageert en zichzelf verliest in schuld en zelfbeklag. Al naar gelang de persoonlijkheid en het karakter is er een bepaalde perceptie van de werkelijkheid. We kunnen dramatisch of rustig reageren of schuldinducerend of vermijdend of rationaliserend,… Er zijn tal van mogelijkheden. En afhankelijk van ons bewustzijn met het individuele gewoontedenken, ons typisch voelen en ons patroon in willen of verlangen zullen we ook subjectief reageren op externe prikkels of gebeurtenissen vanuit de omgeving.
Wanneer we gans ons leven blijven hangen in ons zelfgecreëerde manier van denken, voelen en willen dan wordt ons bewustzijn een soort gevangenis voor ons. We komen niet los van diepgewortelde gewoontes of patronen en worden dus onvrij en afhankelijk van uiterlijke invloeden. Dan is ons bewustzijn passief geworden en zijn we niet meer in staat om zelfactief of proactief te denken, gewaar te worden of te handelen.
“Wanneer we gans ons leven blijven hangen in ons zelfgecreëerde manier van denken, voelen en willen dan wordt ons bewustzijn een soort gevangenis voor ons.”
Daarom is het zo belangrijk dat we ons individuele bewustzijn leren kennen. Vanwaar komen de schuldgevoelens? Zijn ze terecht of onterecht? Stammen ze uit mijn kindertijd door de kritiek van ouders of belangrijke autoriteiten? Of komt het door mijn lage eigenwaarde waardoor ik bij ieder subjectief gevoel van falen mezelf dieper de grond inboor? Met een overzichtelijk denken trachten we te achterhalen hoe ons schuldgevoel juist ontstaat. Meestal heeft het inderdaad te maken met een weinig ondersteunende opvoeding waardoor er niet echt een stabiel zelfvertrouwen is kunnen ontstaan. Of kritiek, ingrijpende gebeurtenissen en uitsluiting die jou zelfgevoel aan het wankelen bracht. Zo kroop het geloof dat je weinig waard bent als mens in jouw denken. En ook het geloof dat je waarschijnlijk in de toekomst ook niet aanvaard zal worden of dat je gedoemd bent om steeds verkeerde keuzes te maken en op die manier jouw eigen onheil tegemoet gaat.
Dit soort denken zet je vast en houd je in de vicieuze cirkel van schuld, angst om te ondernemen en zelfbeklag. Dit wil niet zeggen dat we de moeilijke zaken uit het verleden moeten loochenen of verbloemen. We kunnen er wel licht op werpen, zodat we meer inzicht krijgen op onze eigen psychische dynamieken en het ontstaan ervan. De ontstaansgeschiedenis van schuldgevoelens blijft echter complex en niet enkel beperkt tot het individu en de wisselwerking met familie en naasten. De mens is een open systeem en leeft in voortdurende interactie met een groter geheel.
We komen uit een kerkgeschiedenis waar schuld ook een centrale plaats kreeg. De schuldbelijdenis was dan ook een belangrijk deel binnen de liturgie. Het op de eigen borst slaan bij het mea culpa, heeft waarschijnlijk grotere negatieve invloed gehad op het gevoelsleven van onze voorouders dan dat we zouden kunnen denken. Het schuldgevoel werd vroeger met de paplepel ingegeven. We waren nietig en afhankelijk van de kerk voor genade volgens het katholieke geloof. Biechten en schuld bekennen was noodzakelijk om uiteindelijk heil te ontvangen. Dit geloof werd generationeel overgedragen. Het katholieke geloof maakte ons hierdoor onnodig afhankelijk, angstig en schuldbewust. De clerici zelf hadden hierdoor macht en controle en de paus als plaatsvervanger van God was onfeilbaar.
“Het katholieke geloof maakte ons hierdoor onnodig afhankelijk, angstig en schuldbewust.”
Een zeer vreemd mechanisme bij schuldgevoel is dat de persoon die schuld zou moeten bekennen dit niet doet en degene die geen schuld heeft te gauw zich opoffert en de schulden van een ander draagt. Zo is het een zeer jammerlijke zaak in onze geschiedenis dat veel onschuldigen moesten boeten voor de negatieve daden van machthebbers. En ook nu is dit nog een mysterieus en paradoxaal fenomeen dat gevoelige en goedbedoelende mensen zich schuldig voelen in relaties terwijl de effectieve dader zich van geen kwaad bewust is. Projectievelden zijn veel meer aanwezig dan dat we aanvankelijk zouden denken. In kleinere schaal binnen intieme relaties of familieverbindingen en op grotere schaal op samenlevingsgebied of op politiek-economisch gebied in de wereld.
Het enige wat we kunnen doen is dit op individueel vlak uitklaren. Door zicht te krijgen op ons eigen bewustzijn en de eventueel aanwezige schuldgevoelens. En uitzoeken welke oorsprong ze kunnen hebben. Komt het door een beklemmende, kritische of projecterende ouder of door ingrijpende gebeurtenissen waardoor er angst ontstond of door een intieme relatie waar je werd beladen met onterechte schuld? Het is geen makkelijke taak om juist te differentiëren. Wat komt van mezelf en wat komt van de ander? Het vraagt eerlijkheid met jezelf. Maar door zaken te onderscheiden kom je tot meer orde in je eigen bewustzijn met het denken, voelen en willen. Je geeft hierdoor ook meer vorm aan je eigen persoonlijkheid en hierdoor ontstaat er meer centrering en zelfkracht.
Schuldgevoel is een enorme energievreter en stagneert jouw ontwikkeling als mens. Het brengt geen meerwaarde in jouw leven. Dit wil niet zeggen dat we gewetensloze mensen moeten worden zonder moraliteit of spijt. We kunnen wel zelfgemaakte fouten zien als ontwikkelingskansen of leerprocessen. Ze brengen ons dichter bij onze doelen en we vernieuwen onszelf hierdoor. We ontstijgen negatieve patronen die uiteindelijk ook een negatieve neerslag hebben op ons psychisch en fysisch welzijn. Zo brengt dit moedig inzicht verwerven over onszelf en het helder denken over bepaalde situaties ook gezondheid, meer veerkracht en zelfvertrouwen.
En juist dit geloof zorgt voor eergevoel dat in de plaats komt van schuldgevoel. Het is een geloof dat iedere individuele mens in staat is om te denken en nieuwe richting te geven aan zijn of haar leven. De mens beschikt over de capaciteiten om actief en creatief vorm te geven aan het leven ondanks een moeilijk verleden, gemaakte fouten of negatieve beïnvloedingen. Dit is het beste wapen tegen projectievelden van mensen die zelf niet de verantwoordelijkheid nemen voor hun leven en dit werpen op anderen.
“De mens beschikt over de capaciteiten om actief en creatief vorm te geven aan het leven ondanks een moeilijk verleden, gemaakte fouten of negatieve beïnvloedingen.”
Het doorzien van onterechte schuldgevoelens en projectievelden op klein of groot gebied is erg belangrijk om meer te komen tot een zelfcentrering en een eergevoel. Het eergevoel dat ontstaat door zelfactief te denken en te doorzien. Het eergevoel dat ontstaat door gewoontes te doorbreken. Het eergevoel dat ontstaat door geloof te hebben dat de mens kan veranderen en dat hij of zij niet gedoemd is om dezelfde persoon te blijven die gepredestineerd is door een verleden. Een eergevoel dat ontstaat doordat de mens kan denken in perspectieven en doelen en zodoende meer gewapend is tegen emotionele of irrationele invloeden van buitenaf. Een eergevoel dat ontstaat doordat de mens in staat is om zich te begeven in relaties of sociale verbintenissen met het geloof in vernieuwing, ontwikkeling en ware verbinding door middel van heldere gedachten, wijde gevoelens en warme daden. Schuld trekt ons naar beneden en rooft onze energie en zelfvertrouwen. Een oprecht en vurig eergevoel werkt opbouwend, transformerend en verbindend.
David Vanheerswynghels